سرمایه‌گذاری؛ پیش نیاز پیشرفت صنایع پالایشگاهی

از سال ۱۳۴۲ که با بهره‌برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز، فعالیت صنعت پتروشیمی در کشور آغاز شد تا امروز، که ۶۶ مجتمع تولیدی و ۵۰ طرح فعال در این صنعت داریم، پتروشیمی رشد چشمگیری را شاهد بوده است. مقام نخست صادرات غیر نفتی که مهم‌ترین رکن شکوفایی اقتصادی کشور، توسعه پایدار، بومی کردن فناوری، توسعه صنایع پایین دستی (تکمیلی)، ایجاد اشتغال و ... است، از آن صنعت پتروشیمی است. تقویت صنایع پتروشیمی از سویی، مبارزه با خام‌فروشی است؛ چون ارزش افزوده‌ی بالاتری نسبت به نفت خام و گاز طبیعی ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، راهی قابل اطمینان برای دور زدن تحریم‌هاست؛ چون به آسانی قابل ردیابی نیست؛ بنابراین گسترش این صنعت، نقش مهمی در توسعه‌ی اقتصادی کشور ایفا می‌کند. در این گزارش، ضمن آنکه مروری بر وضعیت فعلی این صنعت خواهیم داشت، نگاهی هم به افق پیش رو می‌اندازیم.

• رشد؛ پس از انقلاب
اگر چه نقطه‌ی آغاز صنایع پتروشیمی را باید در دهه‌ی ۱۳۴۰ شمسی جست‌و‌جو کرد، اما نمی‌توان منکر روند رو به رشد آن در سال‌های پس از انقلاب اسلامی شد. تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت با تعداد اندکی از مجتمع‌های پتروشیمی با هدف تأمین نیاز داخلی کشور به کود شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع، سود سوزآور، کربنات و بی کربنات سدیم، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک به اجرا درآمد. پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، اما روند رو به رشد صنعت پالایشگاه، شتابان شد. در سال‌های پس از انقلاب، بیش از ۵۰ طرح پتروشیمی با ظرفیت ۶۵ میلیون تن افتتاح شده است. آمار‌ها نشان می‌دهند که تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و ۶۰۴ هزار و ۱۰۰ تن در سال ۱۳۵۷ به ۴۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در سال ۹۴ رسید؛ یعنی تولید محصولات پتروشیمی در کشور در این بازه حدود ۴۶ برابر شده است. چندی پیش نیز مدیرعامل وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به عمر ۵۸ ساله صنعت پتروشیمی گفت: ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی از ۶۵ میلیون تن در سال ۹۸ با بهره‌برداری از ۱۷ طرح و افزایش ۲۵ میلیون تنی، به ۹۰ میلیون تن رسیده است که رکورد بی‌نظیری در تاریخ این صنعت به شمار می‌آید.

• ضرورت توسعه پالایشگاهی
به گزارش تبیین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی وزارت نفت، جواد اوجی –وزیر نفت- روز دوشنبه (هشتم آذرماه) در نشست با سرمایه‌گذاران شرکت‌های پتروپالایش کشور گفت: شاید بتوان گفت: اگر کرونا نبود شاید مصرف بنزین در کشور بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر در روز بود، در حالی که تولیدمان ۱۰۶ میلیون لیتر در روز است. این دغدغه‌ی وزیر نشان می‌دهد که اگر چه پس از انقلاب، در برهه‌هایی شاهد رشد ظرفیت و تولید محصولات پالایشگاهی بودیم، اما روند فعلی کافی نیست و اگر از سویی به تقویت صنایع پالایشگاهی نپردازیم و از سوی دیگر مصرف را کنترل نکنیم، در سال‌های آتی نمی‌توانیم از طریق صادرات محصولات پالایشی، درآمد قابل توجهی کسب کرده و آن را خرج توسعه‌ی کشور کنیم. نرخ مصرف بنزین و گازوئیل در ایران در ۳۰ سال اخیر روند صعودی داشته است (۲۶۵ درصد رشد در بنزین و ۶۱ درصد رشد در گازوئیل)؛ بنابراین در صورت عدم کنترل این رشد مصرف در سال‌های آینده، حتی اگر رشد صنایع پالایشگاهی داشته باشیم هم ایران دوباره به واردکننده سوخت در منطقه بدل خواهد شد.

• معضل بدمصرفی
رشد مصرف بنزین در ۳۰ سال گذشته در ایران حدود ۲۶۵ درصد بوده است؛ در حالی که کشور‌های ترکیه، آلمان و فرانسه در ۳۰ سال گذشته، رشد منفی در مصرف بنزین را تجربه کرده‌اند و همچنین مصرف بنزین خود را نیز کنترل کرده‌اند. همین مساله در اروپا سبب بسته‌شدن بعضی از واحد‌های پالایشگاهی شده و بعضی دیگر از پالایشگاه‌ها نیز تغییر فرایند داده و به پالایشگاه‌های زیستی (refinery-Bio) تبدیل شده‌اند. همچنین رشد مصرف گازوئیل در ۳۰ سال گذشته در کشور حدود ۶۱ درصد بوده است در حالی‌که مصرف همین محصول در ۳۰ سال اخیر در ترکیه حدود ۲۱۰ درصد رشد کرده است و بر خلاف مصرف بنزین، عمده رشد مصرف سوخت در ترکیه مربوط به مصرف گازوئیل بوده است. از طرف دیگر کشور‌های اروپایی نظیر آلمان، فرانسه و روسیه در ۳۰ سال اخیر توانسته‌اند مصرف گازوئیل خود را نیز کنترل کرده و تقریبا ثابت نگاه دارند؛ بنابراین وضعیت مصرف در ایران، اصلاً مناسب نیست. همه‌ی آثار مثبت توسعه‌ی صنایع پالایشگاهی، زمانی حاصل می‌شود که مصرف کاهش پیدا کرده و صادرات، افزایش چشمگیری پیدا کند.

• جدیت وزارت نفت
وزیر نفت در دیدار خود با سرمایه‌گذاران شرکت‌های پتروپالایش کشور، با تأکید بر اینکه یکی از برنامه‌های دولت سیزدهم رسالت‌های مهم آن افزایش ظرفیت پالایشی است، اظهار کرد: برای این موضوع نظام پای کار آمده است، طرح‌ها مصوب شده و مجوز لازم هم داریم و خوشبختانه زحمات زیادی کشیده شده، هرچند پیشرفت پروژه‌ها همچنان با حد مطلوب فاصله دارد. اوجی با بیان اینکه رئیس‌جمهوری هم در این باره، مکاتباتی با مقام معظم رهبری (مدظله العالی) داشته است که اگر دغدغه‌ای در تأمین خوراک باشد برطرف می‌شود، بیان کرد: ظرفیت پالایشی کشور تعریف چندانی ندارد و مصرف در بخش حمل‌ونقل و استفاده در صنایع و نیروگاه‌ها افزایشی است، بنابراین این طرح‌ها باید به بهره‌برداری برسد و وزارت نفت هم حمایت می‌کند. این نشست‌های مشترک هم هر دو تا سه ماه یک بار برگزار می‌شود. وی همچنین اعلام کرد که هر طرحی هم که پیش نرود شامل لغو مجوز و واگذاری به دیگر شرکت‌ها می‌شود.
• ضرورت سرمایه‌گذاری
با توجه به اینکه اکنون ۴۰ طرح فعال در قالب طرح‌های جهش سوم فعال هستند و ظرفیت تا سال ۱۴۰۴ به حدود ۱۳۵ میلیون تن می‌رسد و همچنین با توجه به جدیت وزارت نفت در مواجهه با فعالان بازار و سرمایه‌گذاران حوزه‌ی پالایشگاهی، پیش بینی‌ها حاکی از آن است که با تحقق این طرح‌ها، رتبه ایران در تولید محصولات پایه در خاورمیانه از رتبه دوم به جایگاه نخست ارتقا یابد. البته پیش نیــاز تحقــق طرحهــای جهــش دوم و جهــش ســوم، تامیــن حــدود ۱۷ میلیــارد دلار سرمایه است؛ بنابراین لازم است تا ۵ سال آینده، به طور متوسط، سالانه ۳.۵ میلیارد دلار در صنعت پالایشگاه سرمایه‌گذاری شود. باید دید آیا دولت می‌تواند با کنترل مصرف، افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و همچنین هدایت اعتبارات بانکی و نهایتاً از طریق سرمایه‌گذاری خارجی مطمئن، این رقم را فراهم کند یا خیر. اگر موفق شود، حتماً شاهد رشد و پویایی روزافزون صنایع پتروشیمی خواهیم بود.